Alex van Warmerdam is de belangrijkste auteur van de Nederlandse film. Hij is een uniek en veelzijdig kunstenaar met een herkenbare stijl, eigen humor, die een beeld van Nederland schetst dat zowel herkenbaar als vervreemdend is.
ALLROUND KUNSTENAAR
Alex van Warmerdam regisseert, schrijft, schildert, acteert, ontwerpt, componeert en heeft zo een eigen universum geschapen. NR. 10 (2021) is zijn tiende speelfilm sinds 1986, maar hij begon in 1972 al met het maken van theater.
Van Warmerdam werd in 1952 geboren in Haarlem en groeide op in IJmuiden. Aanvankelijk ging zijn belangstelling vooral uit naar de schilderkunst. Hij bezocht de Grafische School en de Rietveld Academie. Vanaf 1974 ging hij met Hauser Orkater absurdistisch muziektheater maken.
In 1980 begonnen Alex en zijn broer Marc het theatergezelschap De Mexicaanse Hond, onder de vlag van Orkater. Het gezelschap is nog steeds een vaste waarde in het Nederlandse culturele landschap. Sommige voorstellingen vormden de basis voor enkele films van Van Warmerdam.
“Ik dacht dat je als regisseur overal verstand van moest hebben. Tijdens mijn samenwerking met Frans Weisz merkte ik dat dat helemaal niet zo is. Je hoeft niets te weten over camera’s en licht. Je hoeft alleen maar te weten hoe het eruit moet komen te zien, en die ideeën moet je kunnen overbrengen. Dan ga ik het ook doen, dacht ik.”
Van Warmerdam voegde de daad bij het woord en maakte in 1984 de korte film DE STEDELING voor de VPRO. In 1986 verschijnt zijn speelfilmdebuut ABEL, wat een groot succes werd in Nederland. De film trok ruim 300.000 bezoekers en won Gouden Kalveren voor Beste Film en Regie. Een dergelijke absurdistische film hadden we in Nederland nog nooit gezien.
FILM
“De signatuur van zijn filmwerk is uniek en volstrekt eigen. Beeld, verhaal, decors en taal zijn direct herkenbaar als ‘Warmeriaans’.” (Uit het juryrapport van het Gouden Kalf voor de Filmcultuur voor Alex en Marc van Warmerdam)
Na ABEL volgde DE NOORDERLINGEN in 1992 waarvoor Van Warmerdam nogmaals het Gouden Kalf won voor Beste Regie. Rudolf Lucieer won het Gouden Kalf voor Beste Acteur. De film over een Nederlandse nieuwbouwwijk in de jaren zestig werd in 2007 opgenomen in de Canon van de Nederlandse Film.
Sinds DE JURK in 1996 hebben de Van Warmerdams met Graniet Film de productie van hun films in eigen hand. Marc van Warmerdam is vanaf die tijd ook de vaste producent van de films van zijn broer. Na KLEINE TEUN in 1998 en GRIMM in 2003 volgde in 2006 OBER, die door de critici goed werd ontvangen, een commercieel succes werd en het Gouden Kalf won voor Beste Scenario. DE LAATSTE DAGEN VAN EMMA BLANK uit 2009 was gebaseerd op een theaterstuk van De Mexicaanse Hond.
BORGMAN was in 2013 de eerste Nederlandse film in 38 jaar die werd geselecteerd voor de Gouden Palmcompetitie van het Filmfestival van Cannes. De film, over een mysterieuze indringer die het leven van een welgestelde familie in een grote villa ontregelt, won Gouden Kalveren voor Beste Film, Beste Scenario en Beste Actrice (Hadewych Minis).
Na de polderthriller SCHNEIDER VS. BAX in 2015 werkte Van Warmerdam aan de re-edit van GRIMM. Deze directors cut is de versie van de film zoals hij hem ooit bedoeld had. Intussen was Van Warmerdam alweer aan het schrijven en het resultaat daarvan, NR. 10, was in 2021 klaar.
TYPISCH
“Ik probeer mijn eigen dogma’s te ondervangen. Ik wil niet Alex van Warmerdam made in Taiwan worden. Maar het is lastig. Ik probeer bijvoorbeeld weleens een ander soort close-up te maken, meer van dichtbij dan ik meestal doe. Maar ik houd nu eenmaal van ruimte. En alles is maar close, close, close tegenwoordig, je kijkt zowat tot ín de poriën. Dat vind ik helemaal niet mooi.”
Het oeuvre van Van Warmerdam bevat elementen van klassieke komedie, melodrama, satire, thriller, surrealisme, horror en paranormale verschijnselen. Al die elementen scheppen een eigen wereld die zowel herkenbaar als verrassend is.
“Hij grijpt absurde, verborgen gebeurtenissen of tendensen uit het ogenschijnlijk gewone dagelijkse leven. Het doel is diepgewortelde menselijke emoties die onder de oppervlakte liggen, bloot te leggen. Emoties die schuilgaan onder een laag fatsoen: onder een façade van stropdassen en mantelpakjes. Gevoelens en gebeurtenissen waar mensen liever de ogen, ramen en deuren voor zouden sluiten.” (Eye-Exposed)
Van Warmerdam legt niet uit. Hij laat het interpreteren van zijn werk over aan de kijker. Je stapt zijn brein binnen, maar als je daar bent, moet je zelf ontdekken of je daar wilt zijn. De personages in de wereld van Van Warmerdam zijn zelden gelukkig. De humor is zwart en cynisch. Eigenbelang lijkt de drijvende kracht van de personages en dat leidt tot agressie en absurde situaties. De menselijke beschaving blijkt flinterdun.
“In Nederland heb je twee soorten films: commerciële mainstream films en arthouse”, zegt Van Warmerdam in een interview met Cryptekeeper. “Er zit bijna niets in het midden, maar ik ben misschien wel de enige Nederlandse filmmaker die er wél tussenin zit. [...] Ik denk dat mijn films niet typisch Nederlands zijn. De mensen die ik laat zien zijn misschien typisch Nederlands, maar de manier waarop ik film is absoluut niet typisch Nederlands.”
Architectuur en huizen vormen belangrijke personages in de films van Van Warmerdam. De villa uit BORGMAN, de woonboot in SCHNEIDER VS. BAX, het huis van DE LAATSTE DAGEN VAN EMMA BLANK en het kerkje in NR. 10 spelen allen een cruciale rol in de films.
Vaak blijkt dat wat Van Warmerdam als setting voor zijn films voor ogen heeft, niet te vinden is. Dus moet het gemaakt worden. Voor DE NOORDELINGEN werden in de Flevopolder een straat en bos aangelegd. Voor KLEINE TEUN werden een boerderij en schuur gebouwd, inclusief wegen en sloten. Voor BORGMAN en DE LAATSTE DAGEN VAN EMMA BLANK liet Van Warmerdam een villa bouwen, compleet met omliggende tuin.
"Het is volstrekt typisch aan film om je eigen werkelijkheid te bouwen. Zo heb je de illusie onder controle. Je kan doen wat je voor ogen hebt en het is praktisch,” aldus Van Warmerdam over het zelf bouwen van de filmlocatie. “Het is klassiek. Kijk maar naar Hitchcock en Kubrick.” (VPRO)
Niet alleen huizen, ook het bos keert regelmatig terug in het werk van Van Warmerdam. Dat is het meest evident in GRIMM waarin alles in het bos begint. Het is alsof huis en bos de emoties van de personages uitvergroten.
WARMERIAANS
"Zou ik hier misschien even een bad kunnen nemen?” (BORGMAN)
Een film van Van Warmerdam is een familie-aangelegenheid. Broer Marc produceert, broer Vincent componeert vaak de muziek en Annet Malherbe, getrouwd met Alex, is zowel voor als achter de camera betrokken. Acteurs keren regelmatig terug en voor camerawerk, montage en art direction vertrouwt Van Warmerdam op mensen als Tom Erisman, Job ter Burg en Geert Paradis. Ondanks het stempel wat Van Warmerdam op zijn werk drukt, zijn zijn films teamwerk en weet hij heel goed wat hij aan anderen over moet laten.
“Muesli is gezond? Ik vind van niet. Ik word depressief van muesli. Muesli is voor geiten!” (SCHNEIDER VS. BAX)
Het spreekt vanzelf dat Van Warmerdam zelf de filmposters maakt en schildert. Voor de financiering van BORGMAN en NR. 10 werd middels crowdfunding zelfs een unieke piëzografie van Van Warmerdam aangeboden.
“Ze zou dood gaan. Dat heeft ze beloofd!” (DE LAATSTE DAGEN VAN EMMA BLANK)
Van Warmerdam schrijft al zijn films en theatervoorstellingen zelf en publiceerde romans en een dichtbundel. Zijn grafisch werk speelt vanzelfsprekend een belangrijke rol in zijn theatervoorstellingen en films, maar kan ook op zichzelf staan. Van 10 juni tot 2 september 2018 kwam dit allemaal samen in een grote solotentoonstelling van Van Warmerdam in EYE Amsterdam, onder de naam 'L'histoire kaputt'. Speciaal hiervoor maakte Van Warmerdam veel nieuw werk waaronder films, installaties en objecten.
Van Warmerdam is één van de weinige Nederlandse filmmakers die ook in het buitenland een gevestigde waarde is. Naast vertoningen op talloze internationale festivals, is men vooral in Frankrijk gecharmeerd van Nederlands belangrijkste filmauteur.
"EHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH…” (OBER)
Geraadpleegde bronnen:
VPRO Gids, Eye-exposed, Noord Hollands Dagblad, VPRO Podcast, Meet Alex van Warmerdam, Gebouwd voor de film, Cinetree
Podcast:
Alex van Warmerdam, de man, het werk, de podcast - Nooit Meer Slapen
Fotografie:
ANP, NRC
- Er is niets veranderd, de wereld is nog steeds hetzelfde. Ga de straat uit, om de hoek, en alles is zoals het vroeger was. Of gek genoeg heel anders. -
GRIMM RE-EDIT is de film die het altijd al had moeten zijn. Het is de nieuwe bewerking van Alex van Warmerdam’s film GRIMM (2003), zijn vijfde en enige film waarvan de Nederlandse regisseur vond dat hij er meer uit had kunnen halen. Zestien jaar later is GRIMM RE-EDIT het resultaat van een nieuwe montage mét nieuw beeld, geluid en muziek.
Schneider, een huurmoordenaar, wordt gebeld door Mertens. Hij heeft een spoedopdracht voor Schneider, maar Schneider weigert. Hij is jarig en heeft zijn vrouw Lucy beloofd te helpen met het voorbereiden van het diner dat zij vanavond geven. Mertens benadrukt dat het belangrijk is en dat het vandaag moet gebeuren.
BORGMAN is een donkere vertelling waarin het personage Borgman als een buitenstaander in de omheinde lanen van een villawijk arriveert. Zijn komst is het begin van een reeks verontrustende gebeurtenissen rond de zorgvuldig opgetrokken façade van een welgesteld echtpaar, hun drie kinderen en het kindermeisje.
Aan de rand van de duinen staat een eenvoudig landhuis. Emma Blank, de vrouw des huizes is ziek en wacht op haar dood. Dat doet haar personeel, dat meer blijkt te zijn dan alleen personeel, ook. Het verzorgen en bedienen van de immer ontevreden Emma valt hen zwaar. Hoe lang houden zij dit nog vol?
Edgar werkt als ober in Het Westen, een matig lopend restaurant met een groot aquarium. Zijn vrouw is chronisch ziek, hij heeft bijzonder veel last van zijn buren, zijn vriendin doet vaak behoorlijk moeilijk en op het werk wordt hij door zijn klanten als vuil behandeld. Op een gegeven moment is Edgar zijn leven spuugzat en besluit maatregelen te treffen. Hij gaat verhaal halen bij Herman, de scenarioschrijver van zijn leven.
Zwarte komedie rondom drie personages die verstrikt raken in een onmogelijke situatie. Brand en Keet wonen op een boerderij. Overdag werkt Keet in de stad en 's avonds leest zij haar man de ondertiteling van de televisie voor, want Brand is analfabeet. Keet heeft er genoeg van en wil dat haar echtgenoot een cursus gaat volgen. De komst van privé-lerares Lena maakt het leven behoorlijk gecompliceerd; Lena en Brand worden verliefd op elkaar en Keet stimuleert dit juist om haar eigen kinderwens in vervulling te laten gaan. Dat is vragen om moeilijkheden.
Tragikomische speelfilm over de levenscyclus van een blauwe zomerjurk met blaadjesmotief.
